TEKERLEME
Tekerleme;sözlüklerde "ağızda yuvarlanan söz, eşsesli kelimelerle kurulu konuşma" anlamlarına gelen tekerleme masal, öykü, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.Kafiyeler ile sağlanan ses oyunları ve kelimelerin çağrışımları ile hayal ve düşünceler sıralanır.Bir şiir düzeni vardır.
Türk edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati-t Türk’te bazı tekerlemeler yer alır.
Çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak, oyunlarda eş ve ebe seçmek için bu yola başvurulur. Yöreye göre değişik isimle söylenirler.Örneğin; Doğu Anadolu’da döşeme, Güney Anadolu’da sayışma denir. Masal tekerlemesi, oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En çok çocuk oyunlarında, masalların baş, orta ve sonunda söylenirler.Ama tekerlemelerin çok uzun olmamasına dikkat edilmelidir.Uzun tekerlemeler masal ya da öyküye başlamadan çocukların dikkatlerini dağıtabilir.
Çocuklar genellikle tekerlemelerden hoşlanırlar. Kelimelerdeki benzer seslerden yararlanılarak oluşturulan tekerlemelerin çocuğu en çok etkileyen özelliği ahengidir.Özellikle arka arkaya sıralanan ve birbirine benzer seslerden oluşmuş kelimeler çocuğa hem komik gelir hem de onu şaşırtarak eğlendirir.Ancak yine tekerlemeler de masallar gibi yaş grubuna uygun olmalıdır.Çocuklara tekerlemeleri ezberletme çabası içine girilmemelidir. Çocuk zaten birkaç kez tekrardan sonra o tekerlemeyi kendi kendine de söylemeye başlar.
TEKERLEME ÇEŞİTLERİ
1) Masal tekerlemeleri:Masala tekerlemeleri özellikle masalın başında,sonunda ya da ortasında olmak üzere üç bölümde söylenir.
Masalın başında söylenen tekerlemeler: Çocuğun ilgisini çekmek için söylenir.Örneğin:
“Evvel zaman içinde,kalbur saman içinde,pireler berber,develer tellal iken,ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken..”
Masalın ortasında söylenen tekerlemeler: Konuyu canlı tutmak için söylenir.Zaman değişimleri ve çabukluğunu anlatır.Örneğin:
“Manisa'dan Tire'den geldi
geçti buradan..., Tepelerden yel gibi, derelerden sel gibi, az gittik uz gittik altı ay bir
güz gittik, bir de baktık ki bir arpa boyu yol gitmişiz vb."
Masalın sonunda söylenen tekerlemeler: Bir dilek niteliğinde olur.Örneğin:
"Gökten üç elma düştü, biri bana,
biri dinleyenlere, diğeri de dünyadaki bütün iyi insanlara olsun. vb."
2)Tören tekerlemeleri: Bu tekerlemeler çocuklara ilişkin törenlerde söylenir.Örneğin;yağmur yağdırmak için düzenlenen törende “çömce gelin” diye adlandırılan kukla kapı kapı dolaştırılarak tekerleme söylenip yiyecek toplanır.Örneğin;
Yağ yağ yağmur
Tarlada çamur
Teknede hamur
Ver Allah’ım ver
Sicim gibi yağmur
3)Oyun-sayışmaca tekerlemeleri: Bu tür çoğunlukla çocukların kendi yaratmalarıdır.Kimisi de yetişkinlere özgü yaratmalardan ustaca uyarlamalardır.Örneğin;
PİTİ PİTİ
Ooooopiti piti
Kremanın sepeti
Terazi lastik jimnastik
Biz size geldik bitlendik
Hamama gittik temizlendik
Dik Dik Dİk
Son dersimiz matematik
PORTAKAL
Portakalı soydum,
Başucuma koydum.
Ben bir yalan uydurdum,
Duma duma dum.
Duma duma dum.
Öğretmeni kandırdım,
Kandırdım.
Bu tekerlemelerin bazısı soru-cevap şeklindedir.Çocuklardan biri sorar,diğeri cevap verir.Örneğin:
KOMŞU, KOMŞU
-Komşu, komşu !
-Hu, hu!
-Oğlun geldi mi?
-Geldi
-Ne getirdi?
-İnci, boncuk.
-Kime, kime?
-Sana, bana.
-Başka kime?
-Kara kediye
-Kara kedi nerede?
-Ağaca çıktı
-Ağaç nerede?
-Balta kesti
-Balta nerede?
-Suya düştü.
-Su nerede?
-İnek içti.
-İnek nerede?
-Dağa kaçtı.
-Dağ nerede?
-Yandı, bitti kül oldu
4)Yanıltmaca tekerlemeleri: Söz cambazlığı gerektiren tekerlemelerdir.Şiirselliği yoktur ve söylenmesi zordur.Örneğin;
Keşkekçinin keşkeklenmemiş kepçesi
Şu duvarı badanalamalı mı badanalamamalı mı? gibi.
TEKERLEMELERİN ÇOCUKLARA KAZANDIRDIKLARI
1. Tekerleme dinleme, konuşma ve dilin anlam yapılarının, cümlelerin, dilin özelliklerini, sık sık yapılan tekrarlarla ezber alışkanlığını kazandırarak çocuğun psikomotor becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
2. Dilin telaffuzu, boğumlaması ile bir bütün halinde öğretilmesine katkıda bulunur.
3. Dildeki sembolleri, alegorik anlatımı, sebep-sonuç ilişkisine dayandırarak dilin mantıksal dizinini kavratır.
4. Dilin matematiğini geliştirir. Dilin gülmece ve eleştirel boyutunu tanıtır.
5. Birleşik cümle kurma becerisini geliştirir.
6. Çocukların dil alıştırması yaptırarak,onlara konuşma kolaylığı sağlar.
7. Ritm duygusu kazandırır.
8. Çocukların kültürel gelişimlerine katkıda bulunarak,yaratıcı ve eleştirel düşünme becerisi kazandırır.
9. Çocuklarca hoşça vakit geçirmek,dil becerisi sergilemek,oyunlarda eş ve ebe seçmek için kullanılır.
10. Dil oyunları ile tekerleme çocuğun dil sınırlarını tıpkı düş gücünü, düşlerinin sınırlarını genişletir gibi genişletir.
Tekerleme;sözlüklerde "ağızda yuvarlanan söz, eşsesli kelimelerle kurulu konuşma" anlamlarına gelen tekerleme masal, öykü, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir.Kafiyeler ile sağlanan ses oyunları ve kelimelerin çağrışımları ile hayal ve düşünceler sıralanır.Bir şiir düzeni vardır.
Türk edebiyatında ilk tekerleme örneklerine XI. yüzyıldan itibaren rastlanır. Divanü Lügati-t Türk’te bazı tekerlemeler yer alır.
Çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak, oyunlarda eş ve ebe seçmek için bu yola başvurulur. Yöreye göre değişik isimle söylenirler.Örneğin; Doğu Anadolu’da döşeme, Güney Anadolu’da sayışma denir. Masal tekerlemesi, oyun tekerlemesi gibi adlar alırlar. En çok çocuk oyunlarında, masalların baş, orta ve sonunda söylenirler.Ama tekerlemelerin çok uzun olmamasına dikkat edilmelidir.Uzun tekerlemeler masal ya da öyküye başlamadan çocukların dikkatlerini dağıtabilir.
Çocuklar genellikle tekerlemelerden hoşlanırlar. Kelimelerdeki benzer seslerden yararlanılarak oluşturulan tekerlemelerin çocuğu en çok etkileyen özelliği ahengidir.Özellikle arka arkaya sıralanan ve birbirine benzer seslerden oluşmuş kelimeler çocuğa hem komik gelir hem de onu şaşırtarak eğlendirir.Ancak yine tekerlemeler de masallar gibi yaş grubuna uygun olmalıdır.Çocuklara tekerlemeleri ezberletme çabası içine girilmemelidir. Çocuk zaten birkaç kez tekrardan sonra o tekerlemeyi kendi kendine de söylemeye başlar.
TEKERLEME ÇEŞİTLERİ
1) Masal tekerlemeleri:Masala tekerlemeleri özellikle masalın başında,sonunda ya da ortasında olmak üzere üç bölümde söylenir.
Masalın başında söylenen tekerlemeler: Çocuğun ilgisini çekmek için söylenir.Örneğin:
“Evvel zaman içinde,kalbur saman içinde,pireler berber,develer tellal iken,ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken..”
Masalın ortasında söylenen tekerlemeler: Konuyu canlı tutmak için söylenir.Zaman değişimleri ve çabukluğunu anlatır.Örneğin:
“Manisa'dan Tire'den geldi
geçti buradan..., Tepelerden yel gibi, derelerden sel gibi, az gittik uz gittik altı ay bir
güz gittik, bir de baktık ki bir arpa boyu yol gitmişiz vb."
Masalın sonunda söylenen tekerlemeler: Bir dilek niteliğinde olur.Örneğin:
"Gökten üç elma düştü, biri bana,
biri dinleyenlere, diğeri de dünyadaki bütün iyi insanlara olsun. vb."
2)Tören tekerlemeleri: Bu tekerlemeler çocuklara ilişkin törenlerde söylenir.Örneğin;yağmur yağdırmak için düzenlenen törende “çömce gelin” diye adlandırılan kukla kapı kapı dolaştırılarak tekerleme söylenip yiyecek toplanır.Örneğin;
Yağ yağ yağmur
Tarlada çamur
Teknede hamur
Ver Allah’ım ver
Sicim gibi yağmur
3)Oyun-sayışmaca tekerlemeleri: Bu tür çoğunlukla çocukların kendi yaratmalarıdır.Kimisi de yetişkinlere özgü yaratmalardan ustaca uyarlamalardır.Örneğin;
PİTİ PİTİ
Ooooopiti piti
Kremanın sepeti
Terazi lastik jimnastik
Biz size geldik bitlendik
Hamama gittik temizlendik
Dik Dik Dİk
Son dersimiz matematik
PORTAKAL
Portakalı soydum,
Başucuma koydum.
Ben bir yalan uydurdum,
Duma duma dum.
Duma duma dum.
Öğretmeni kandırdım,
Kandırdım.
Bu tekerlemelerin bazısı soru-cevap şeklindedir.Çocuklardan biri sorar,diğeri cevap verir.Örneğin:
KOMŞU, KOMŞU
-Komşu, komşu !
-Hu, hu!
-Oğlun geldi mi?
-Geldi
-Ne getirdi?
-İnci, boncuk.
-Kime, kime?
-Sana, bana.
-Başka kime?
-Kara kediye
-Kara kedi nerede?
-Ağaca çıktı
-Ağaç nerede?
-Balta kesti
-Balta nerede?
-Suya düştü.
-Su nerede?
-İnek içti.
-İnek nerede?
-Dağa kaçtı.
-Dağ nerede?
-Yandı, bitti kül oldu
4)Yanıltmaca tekerlemeleri: Söz cambazlığı gerektiren tekerlemelerdir.Şiirselliği yoktur ve söylenmesi zordur.Örneğin;
Keşkekçinin keşkeklenmemiş kepçesi
Şu duvarı badanalamalı mı badanalamamalı mı? gibi.
TEKERLEMELERİN ÇOCUKLARA KAZANDIRDIKLARI
1. Tekerleme dinleme, konuşma ve dilin anlam yapılarının, cümlelerin, dilin özelliklerini, sık sık yapılan tekrarlarla ezber alışkanlığını kazandırarak çocuğun psikomotor becerilerinin gelişmesine katkıda bulunur.
2. Dilin telaffuzu, boğumlaması ile bir bütün halinde öğretilmesine katkıda bulunur.
3. Dildeki sembolleri, alegorik anlatımı, sebep-sonuç ilişkisine dayandırarak dilin mantıksal dizinini kavratır.
4. Dilin matematiğini geliştirir. Dilin gülmece ve eleştirel boyutunu tanıtır.
5. Birleşik cümle kurma becerisini geliştirir.
6. Çocukların dil alıştırması yaptırarak,onlara konuşma kolaylığı sağlar.
7. Ritm duygusu kazandırır.
8. Çocukların kültürel gelişimlerine katkıda bulunarak,yaratıcı ve eleştirel düşünme becerisi kazandırır.
9. Çocuklarca hoşça vakit geçirmek,dil becerisi sergilemek,oyunlarda eş ve ebe seçmek için kullanılır.
10. Dil oyunları ile tekerleme çocuğun dil sınırlarını tıpkı düş gücünü, düşlerinin sınırlarını genişletir gibi genişletir.
__________________